Δημοσιεύτηκε: Μάϊος 06. 2015 12:59
Διαταραχές Προσωπικότητας - Οι κρυμμένες παθολογίες
Εισήγηση στην Η΄ συνάντηση (28.04.2015) του Επιμορφωτικού Σεμιναρίου της Ιεράς Μητροπόλεως Μόρφου Γ’ Ακαδημαϊκού Έτους (2014-2015)
Εισηγητής: Δρ. Ιωάννης Κιτρομηλίδης, Ψυχίατρος
Γενικά
Οι διαταραχές προσωπικότητας άρχισαν να αναγνωρίζονται σαν ειδική μορφή ψυχικών διαταραχών πριν μερικές δεκαετίες. Μέχρι τότε θεωρούνταν ακραίες παραλλαγές του φυσιολογικού, όπου φυσιολογικό εννοούμε την ικανότητα προσαρμογής και λειτουργικής σύνδεσης με το περιβάλλον, και ο λόγος ήταν γιατί οι διαταραχές προσωπικότητας δεν ήταν εμφανείς και χαρακτηριστικά επεισοδιακές, όπως οι γνωστές ψυχικές διαταραχές, αλλά πιο διακριτικές, και για να εκδηλωθούν έπρεπε το άτομο να εκτεθεί σε ορισμένες συνθήκες μέσα στο περιβάλλον του.
Σταδιακά άρχισαν να γίνονται πιο εμφανείς, λόγω της αύξησης της συχνότητας και σοβαρότητας τους και, επομένως, της αυξανόμενης και μονιμότερης δυσλειτουργίας που προκαλούσαν σε ατομικό και οικογενειακό περιβάλλον μέσα σε μια κοινωνία που συνεχώς εξελίσσεται και γίνεται πιο σύνθετη και απαιτητική. Είναι οι κατ’ εξοχήν παθολογίες των σχέσεων και της προσαρμοστικότητας.
Ο όρος «προσωπικότητα» αναφέρεται στους ιδιαίτερους τρόπους, με τους οποίους ένα άτομο σκέφτεται, αισθάνεται και συμπεριφέρεται, αντιδρά στα ερεθίσματα που δέχεται από το περιβάλλον και αλληλεπιδρά με αυτό. Κριτήρια φυσιολογικότητας μιας προσωπικότητας είναι η ικανότητα ομαλής προσαρμογής στο περιβάλλον και δημιουργικής συνύπαρξης, επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης με άλλα άτομα. Η παθολογία της προσωπικότητας αναφέρεται σε δυσπροσαρμοστικά και δυσλειτουργικά χαρακτηριστικά, που είναι ανελαστικά και ακραία.
Οι διαταραχές προσωπικότητας απαντώνται στο 5-15% του ενήλικα γενικού πληθυσμού, με αυξητική, όπως φαίνεται, τάση. Στην πλειοψηφία τους αυτά τα άτομα δεν έχουν επίγνωση της διαταραχής τους και δεν αναζητούν θεραπεία. Και όμως υποφέρουν από μια χρόνια δυσχέρεια στην προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική τους λειτουργία και παρουσιάζουν μια αυξημένη ροπή προς την χρήση ουσιών και συχνές προστριβές με τη δικαιοσύνη. Οι διαταραχές προσωπικότητας δεν είναι επεισοδιακές, όπως οι άλλες ψυχικές διαταραχές, η κατάθλιψη και οι ψυχώσεις, για παράδειγμα, που αποκαθίστανται μετά την θεραπεία και το άτομο ανακτά μια κανονική λειτουργικότητα. Είναι διάχυτες και διαρκείς, σταθερά και μόνιμα δυσπροσαρμοστικές και αυτό, σε συνδυασμό με την πολύ συνηθισμένη άρνηση για βοήθεια, κάνει τα άτομα με διαταραχή προσωπικότητας τους συχνότερους επισκέπτες των υπηρεσιών ψυχικής υγείας και ταυτόχρονα αυτούς με τους οποίους οι λειτουργοί της ψυχικής υγείας έχουν τις πιο συχνές θεραπευτικές αποτυχίες.
Σε αντίθεση με την φυσιολογική προσωπικότητα, η παθολογική προσωπικότητα χαρακτηρίζεται από στρεβλή δόμηση και ανισορροπία. Σαν μια οικοδομή, όπου οι δοκοί είναι τοποθετημένες με λάθος τρόπο οπότε οι χώροι είναι παραμορφωμένοι, υπάρχει μειωμένη αντοχή στην δύναμη της βαρύτητας που την πιέζει και το οικοδόμημα κινδυνεύει με κατάρρευση στην παραμικρή σεισμική δόνηση. Η παθολογική προσωπικότητα έχει σοβαρά ελλείμματα στην ανάπτυξη της. Σημαντικές της περιοχές παρέμειναν υποανάπτυκτες, με αποτέλεσμα μειωμένες ικανότητες προσαρμογής στο περιβάλλον, σύναψης σχέσεων και διαχείρισης δυσκολιών. Τα αναπτυξιακά ελλείμματα συμπληρώνονται από ανώριμες πλευρές της προσωπικότητας που υπερτρέφονται. Έτσι, η συμπεριφορά που εκδηλώνεται είναι η ταυτόχρονη έκφραση του ελλείμματος των ώριμων πλευρών και της υπερτροφίας των ανώριμων, πρωτόγονων στοιχείων.
Γενικά γνωρίσματα των παθολογικών προσωπικοτήτων
Γνωστικές διαταραχές.Πρόκειται για διαταραχές στον τρόπο σκέψης και αντίληψης. Τα άτομα αυτά συχνά φαίνεται να έχουν παράξενες ιδέες, να σκέφτονται με ένα ασυνήθιστο τρόπο και να αντιλαμβάνονται αυτά που συμβαίνουν με ένα ιδιαίτερο τρόπο, που δεν είναι κατανοητός πολλές φορές από τους άλλους. Αυτό οδηγεί σε παράξενες και απρόβλεπτες αντιδράσεις. Φαίνονται να έχουν μια πολύ προσωπική και παραμορφωμένη εικόνα του περιβάλλοντος, επομένως και των προθέσεων των άλλων, αλλά και της ίδιας της πραγματικότητας γενικά. Μοιραία έχουν και μια ελλιπή ή παραμορφωμένη εικόνα του εαυτού και της ταυτότητας τους. Συχνά έχουν ψεύτικες αναμνήσεις, «θυμούνται», δηλαδή, περιστατικά που δεν συνέβησαν, και έτσι μπορούν να ψεύδονται με άνεση και να πιστεύουν ακράδαντα τα ψέματα τους.
Παρορμητικότητα και επιθετικότητα.Αποτέλεσμα μειωμένου ελέγχου των ενορμήσεων και της παραμορφωμένης αντίληψης, που προκαλεί λανθασμένες ερμηνείες αυτών που συμβαίνουν, και αυξημένη αίσθηση ότι απειλούνται. Νιώθουν αναγκασμένοι να αντεπιτεθούν, για να ελέγξουν το επικίνδυνο περιβάλλον. Δεν έχουν υπομονή και πλήττουν πολύ γρήγορα, οπότε επιδιώκουν συνεχείς αλλαγές και δυνατές συγκινήσεις σε ακραίες και δραματικές συμπεριφορές. Έτσι οδηγούνται συχνά στους αυτοτραυματισμούς και αυτοκτονικότητα, την βία και την χρήση ουσιών και γενικά στις επικίνδυνες συμπεριφορές.
Συναισθηματική αστάθεια.Είναι οι συχνές και μεγάλες αλλαγές της διάθεσης, που χαρακτηρίζουν τον παράδοξο τρόπο αντίδρασης και την υπερευαισθησία στις προκλήσεις του περιβάλλοντος. Προκλήσεις, πραγματικές ή φανταστικές, όπως οι αποχωρισμοί, οι απώλειες, οι ματαιώσεις, η κριτική, η απόρριψη, προκαλούν δραματικές συναισθηματικές αντιδράσεις, οι οποίες εύλογα προκαλούν με τη σειρά τους μια πραγματική απόρριψη. Το τυπικό συναισθηματικό μοτίβο αυτών των ατόμων είναι οι συνεχείς και γρήγορες μετακινήσεις από τον ενθουσιασμό και την «τρελλή» χαρά στην θλίψη και την απελπισία. Τυπική έκφραση της συναισθηματικής αστάθειας είναι η γρήγορη και ενθουσιώδης σύναψη σχέσεων και αισθηματικών δεσμών και η εξ ίσου γρήγορη απογοήτευση και οι απότομες ρήξεις.
Άγχος.Συνέπεια της υπερευαισθησίας και της υπερβολικής αίσθησης κινδύνου. Τα άτομα αυτά συχνά είναι υπερβολικά συνεσταλμένα, φοβικά προς τους άλλους και καχύποπτα. Βρίσκονται σε μια αγωνιώδη αναμονή κινδύνων, τους οποίους συχνά δημιουργούν οι ίδιοι για να δικαιολογήσουν αυτό που νιώθουν, την μόνιμη εσωτερική δυσφορία. Ακόμα και συνηθισμένες μεταβολές στο περιβάλλον εκλαμβάνονται ως απειλητικές και οδηγούν σε δραματικές συμπεριφορές αποφυγής ή επιθετικότητα. H Κατάθλιψη είναι εδώ μια συχνή επιπλοκή του άγχους, γιατί οι απογοητεύσεις και ματαιώσεις είναι πολύ εύκολες σε αυτά τα άτομα που νιώθουν να καταρρέει ο κόσμος τους.
Παραλλαγές παθολογικών προσωπικοτήτων
Οι διαταραχές προσωπικότητας εκδηλώνονται στο τέλος της εφηβείας, αν και τα άτομα αυτά συνήθως παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες ήδη από την παιδική ηλικία, ιδίως αν συνδυάζονται με νευροαναπτυξιακές διαταραχές, όπως, π.χ. η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα. Συχνά οι γονείς τα περιγράφουν σαν πολύ φρόνιμα και υπάκουα μωρά, που ξαφνικά ή σταδιακά άλλαξαν στο Γυμνάσιο. Ταξινομούνται σε ομάδες, ανάλογα με το κυρίαρχο γενικό γνώρισμα που τις διακρίνει. Έτσι διακρίνουμε:
Εκκεντρική ομάδα.Παρανοϊκή, Σχιζοειδής και Σχιζοτυπική προσωπικότητα. Είναι οι προσωπικότητες, που διακρίνονται από τις παράξενες ιδέες, τον παράδοξο τρόπο αντίληψης και ερμηνείας των γεγονότων, την καχυποψία και τις τάσεις απομόνωσης. Είναι απόμακροι, ψυχροί και δεν συνδέονται συναισθηματικά. Εσείς είναι πιο πιθανό να δείτε άτομα με παρανοϊκή προσωπικότητα, που έχουν μια συνωμοσιακή αντίληψη του κόσμου και θα έρθουν να σας μιλήσουν για προβλήματα που οφείλονται στην καχυποψία τους. Έχουν μια χαρακτηριστική μνησικακία και αμετανοησία, ποτέ δεν αναγνωρίζουν προσωπικές ευθύνες και δεν συγχωρούν.
Δραματική ομάδα.Οριακή, Ναρκισσιστική, Αντικοινωνική και Οιστριονική προσωπικότητα. Διακρίνονται από τις έντονες αντιδράσεις, την παρορμητικότητα και την επιθετικότητα, που εύκολα φτάνει στην βία. Έχουν υπερβολική ανάγκη αναγνώρισης της αξίας τους και ικανοποίησης των συναισθηματικών τους αναγκών, κάτι που τους κάνει απαιτητικούς, ανικανοποίητους και πιεστικούς. Η ανάγκη για αναγνώριση οφείλεται στην ελλειμματική αίσθηση ταυτότητας και εικόνας εαυτού, και αυτό τους αναγκάζει να συγκρούονται με τους άλλους ή νααυτοτραυματίζονται για να πάρουν μια αίσθηση ταυτότητας και προσωπικών ορίων. Έχουν μια υπερβολική αίσθηση πλήξης, την οποία προσπαθούν να αποφύγουν με θορυβώδεις και επικίνδυνες δραστηριότητες. Εδώ βρίσκουμε τους χούλιγκαν, πολλούς κακοποιούς, ναρκομανείς και τους διάφορους φανατικούς που συγκροτούν επιθετικές ομάδες που δικαιολογούν την ύπαρξη τους με διάφορες ιδεολογίες και εκφράζονται με καταστρεπτικό μίσος για τον κόσμο. Βρίσκουμε ακόμα άτομα με μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους, που συμπεριφέρονται με έπαρση και αλαζονεία και χρησιμοποιούν τους άλλους για να ικανοποιούν εγωιστικές ανάγκες. Πιστεύουν, ότι οι άλλοι οφείλουν να είναι στην υπηρεσία τους, ενώ οι ίδιοι δεν είναι διατεθειμένοι να προσφέρουν το παραμικρό. Σ’ αυτή την ομάδα βρίσκονται πολλοί φυγόστρατοι και κοπέλες με αδιάκριτη σεξουαλική ζωή και πολλαπλές εκτρώσεις. Σε σας είναι πιο πιθανό να έρθουν οι γονείς και συγγενείς αυτών των ατόμων να σας περιγράψουν τα σοβαρά προβλήματα που δημιουργούν στην οικογένεια και τον περίγυρο, τα προβλήματα στον γάμο τους, βία στην οικογένεια, προβλήματα στη δουλειά τους ή με έντονη και κατά συρροήν παραβατικότητα. Είναι τα άτομα που χαρακτηριστικά δεν μαθαίνουν από τα λάθη και παθήματα τους και κάνουν εύκολα απόπειρες αυτοκτονίας.
Είναι οι διαταραχές, που έχουν συσχετιστεί αιτιολογικά περισσότερο με τις στερήσεις και κακοποιήσεις κατά την παιδική ηλικία και με μια ειδική ανεπάρκεια ή κακής ποιότητας μητρική φροντίδα. Είναι η ομάδα ατόμων, που έχουν την μεγαλύτερη σχέση με τα πάθη, είτε με την μορφή κακών συνηθειών, είτε ως εγωιστική στάση ζωής με σκληροκαρδία και αναλγησία. Είναι οι άνθρωποι με πολύ φθόνο και με την μεγαλύτερη ανευθυνότητα και αμετανοησία, με καταστρεπτικό μίσος για τους άλλους, γιατί τους φταίει όλος ο κόσμος.
Διαβάστε ολόκληρη την εισήγηση εδώ..
