Σύντομη παρουσίαση της ζωής και του έργου του κυρίου Αναστασίου Παύλου Λεβέντη από τον Σπύρο Σφενδουράκη, Αναπληρωτή Καθηγητή Οικολογίας και Βιοποικιλότητας, Πρόεδρο του Τμήματος Βιολογικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου κατά την τελετή αναγόρευσής του σε Επίτιμο Διδάκτορα της Σχολής Θετικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου (17.02.2015)
Προσφωνήσεις (Εξοχότατε Πρόεδρε της Κυπριακής Δημοκρατίας, Μακαριώτατε, Εκλεκτοί Προσκεκλημένοι, Αγαπητέ κ. Πρύτανη, κ. Αντιπρυτάνεις, κ. Κοσμήτορα, Αγαπητοί συνάδελφοι κι αγαπητοί φοιτητές μας, Αγαπητές κυρίες και κύριοι,
Και, φυσικά, αγαπητέ κ. Λεβέντη και αγαπητά μέλη της οικογένειας Λεβέντη,)
Είμαστε όλοι επιβάτες σε έναν πλανήτη με περιορισμένους φυσικούς πόρους αλλά εξαιρετικά πλούσιο σε ποικιλία μορφών ζωής, σε αυτό που αποκαλούμε βιοποικιλότητα. Η εξέλιξη μάς προσέφερε την ικανότητα να κυριαρχήσουμε στον πλανήτη, να εκμεταλλευτούμε προς όφελός μας τους πόρους του, να πολλαπλασιαστούμε υπέρμετρα, να βελτιώσουμε τις συνθήκες ζωής μας, να περάσουμε από την επιβίωση στη ζωή. Και, πάνω απ’ όλα, να δημιουργήσουμε πολιτισμό, επιστήμη, αξίες.
Δεν έχουμε αξιοποιήσει, όμως, τις ικανότητές μας αυτές με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Εξαντλούμε διαρκώς τους φυσικούς πόρους, μειώνουμε με γοργούς ρυθμούς τη βιοποικιλότητα, ισοπεδώνουμε την πολιτιστική ποικιλομορφία και οι αξίες μας παλινδρομούν από το μεγαλείο στη βαρβαρότητα.
Η επιστήμη της οικολογίας έχει αναπτύξει ένα εργαλείο που επιχειρεί να μετρήσει την επίδρασή μας στη βιόσφαιρα, εργαλείο γνωστό ως «οικολογικό αποτύπωμα», το οποίο μεταφράζει τους πόρους που καταναλώνουμε στην έκταση που απαιτεί καθένας μας από τον πλανήτη που μας γέννησε.
Υπάρχει, όμως, κι ένα άλλο αποτύπωμα που δεν μπορεί να μετρηθεί σε μονάδες, που δεν μπορεί να υπολογιστεί σε μέσους όρους ενός πληθυσμού. Είναι το ατομικό αποτύπωμα που αφήνει καθένας από εμάς στην πορεία διόρθωσης των προβλημάτων που δημιουργούμε. Είναι αυτό που δείχνει τι κάνουμε για να αναστρέψουμε την απώλεια της βιοποικιλότητας, να αλλάξουμε πορεία στη στρεβλή ανάπτυξη που εξαντλεί τους φυσικούς πόρους, να αναδείξουμε τον πολιτισμό του τόπου μας, να καλλιεργήσουμε ανθρωπιστικές και πανανθρώπινες αξίες μέσα από τη γνώση και το σεβασμό της κληρονομιάς μας.
Αν και μερίδιο του χρέους ν’ αφήσουμε όσο το δυνατόν μικρότερο οικολογικό αλλά όσο το δυνατόν μεγαλύτερο δημιουργικό αποτύπωμα αναλογεί σε κάθε έναν από εμάς, το βάρος πέφτει δυσανάλογα στους ώμους εκείνων που διαθέτουν τα μέσα και τη δύναμη να χαράξουν βαθύτερα το αποτύπωμά τους. Πόσοι, όμως, νοιώθουν πράγματι κι αναλαμβάνουν αυτό το χρέος προς την ανθρωπότητα και τον πλανήτη; Πόσοι τιμούν την κληρονομιά και την ιστορία τους;
Έχουμε σήμερα τη μεγάλη χαρά και την τύχη να τιμούμε έναν άνθρωπο που ΚΑΙ νοιώθει ΚΑΙ τιμά με τον καλύτερο τρόπο την ευθύνη που φέρνει μαζί της η βαριά κληρονομιά ενός ονόματος, ενός τόπου, ενός πολιτισμού.
Ο Αναστάσιος Λεβέντης, συνονόματος με τον αγαπημένο του θείο, το όνομα του οποίου φέρει και το κεντρικό κτήριο διοίκησης του Πανεπιστημίου μας, οδηγεί με εξαιρετικό τρόπο το Ίδρυμα Αναστασίου Γ. Λεβέντη του οποίου είναι Πρόεδρος από το 2002, αλλά και με τις προσωπικές του πράξεις, πρωτοβουλίες και επιλογές, χαράζει ένα πολύ μεγάλο και σημαντικό αποτύπωμα δημιουργίας με απτά αποτελέσματα που λειτουργεί ταυτόχρονα και ως υπόδειγμα για όλους όσοι διαθέτουν ανάλογα μέσα.
Ο τιμώμενος σήμερα μάς δείχνει πως οι παγκόσμιας εμβέλειας πράξεις και οράματα δεν μπορεί παρά να προχωρούν χέρι με χέρι με τη δράση σε τοπική κλίμακα, με τη γνώση, την αγάπη και τη φροντίδα για τους ανθρώπους και τους τόπους που έχουμε προσεγγίσει βιωματικά.
Δεν θα απαριθμήσω εδώ όλες τις πρωτοβουλίες, τις δραστηριότητες και τις χορηγίες που έχει αναλάβει και υλοποιήσει ο Τάσσος – όπως τον αποκαλούν οι φίλοι και γνωστοί του – Λεβέντης, είτε προσωπικά, είτε από κοινού με τον αδελφό του Ντίνο, καθώς η εξαντλητική αναφορά σε αυτές θα απαιτούσε πολλαπλάσιο χρόνο από όσον έχω στη διάθεσή μου.
Επιτρέψτε μου, όμως, να σταχυολογήσω ορισμένα κομβικά σημεία της ζωής και της δράσης του, τα οποία και καταδεικνύουν με εμφατικό τρόπο τους λόγους που οδήγησαν τη Σχολή μας να τον ανακηρύξει επίτιμο διδάκτορα.
Ο Τάσσος Λεβέντης γεννήθηκε στην Γκάνα και μεγάλωσε μέσα στη φύση κι ανάμεσα στους ανθρώπους της δυτικής Αφρικής, τους οποίους ουδέποτε ξέχασε. Τόσο στη γενέτειρά του όσο και στη Νιγηρία, όπου το Συγκρότημα Διεθνών Εταιρειών Λεβέντη ανέπτυξε σημαντικό μέρος των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων του, φρόντισε να δημιουργήσει υποδομές, όπως το Ίδρυμα για τη Διατήρηση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Νιγηρίας (Nigerian Conservation Foundation), να παράσχει υποτροφίες σε φοιτητές από την Γκάνα και τη Νιγηρία για να σπουδάσουν σε ευρωπαϊκά και άλλα πανεπιστήμια, και να στηρίξει οργανισμούς που προάγουν την υγεία των κατοίκων, όπως το Sightsavers International που φροντίζει για ανθρώπους με προβλήματα όρασης.
Μετά τις σπουδές του σε Αγγλία και Γαλλία σε αντικείμενα σχετικά με τις περιβαλλοντικές σπουδές, ανέλαβε διευθυντική θέση στο Συγκρότημα Διεθνών Εταιρειών Λεβέντη και μέχρι σήμερα παραμένει στο πηδάλιό τους, κάτι που τον κάνει να ζει εκτός Κύπρου για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Η στάση του έναντι της ζωής επηρεάστηκε από την προσωπικότητα και τις αρχές του θείου του, Αναστασίου Γεωργίου Λεβέντη, αδελφού του πατέρα του Χριστόδουλου, ο οποίος χάρις στην εργατικότητα, τη διορατικότητα και τη δημιουργικότητά του δημιούργησε τον προαναφερθέντα οικονομικό κολοσσό στη δυτική Αφρική. Η αγάπη του για την Κύπρο, όμως, όπως και του θείου του, παρέμεινε άσβεστη, όπως και η αφοσίωσή του στον άνθρωπο μαζί και με την πίστη του στον ελληνισμό και την ανθρωπιστική παιδεία.
Επί πολλά έτη διετέλεσε μέλος του Συμβουλίου Επιτρόπων του Ιδρύματος Α.Γ. Λεβέντη και το 2002 ανέλαβε την προεδρία του, συνεχίζοντας και εκσυγχρονίζοντας το έργο του αδελφού του Κωνσταντίνου. Με έμπνευση και όραμα, τα δύο αδέλφια, Ντίνος και Τάσσος, οδήγησαν σεμνά και διακριτικά το Ίδρυμα Α. Γ. Λεβέντη πέρα από τα σύνορα της Κύπρου, στην Ελλάδα, τη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική, τα Βαλκάνια, την Ευρώπη και την Αμερική, προσεγγίζοντας τον ελληνικό πολιτισμό με πίστη, αισιοδοξία και ελπίδα. Για 36 χρόνια, από το 1979, το Ίδρυμα είναι αφιερωμένο στην υπηρεσία του πολιτισμού, της παιδείας, της φιλανθρωπίας και της προστασίας του περιβάλλοντος.
Από το πολυδιάστατο έργο του Ιδρύματος και την προσωπική του υπογραφή σε αυτό γίνεται εμφανής η πίστη του Τάσσου Λεβέντη στη σημασία της σύνδεσης παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος μέσα από την προστασία της ιστορικής μνήμης και της φυσικής κληρονομιάς αλλά και μέσα από την ενίσχυση και ανάπτυξη της ακαδημαϊκής έρευνας. Χορηγίες σε μεγάλα μουσεία της Ευρώπης και της Αμερικής υποστηρίζουν εκθέσεις μονίμων συλλογών και σημαντικές εκθέσεις καλλιτεχνικών και ιστορικών θησαυρών ως παρακαταθήκη στις γενιές του μέλλοντος.
Παράλληλα, ο τιμώμενος μετέχει σε διεθνείς δραστηριότητες με στόχο την ορθολογική ανάπτυξη, στηρίζει τη βιοποικιλότητα σε πολλές χώρες και ενισχύει την έρευνα και την εκπαίδευση, τονίζοντας από τη μια μεριά τον αρνητικό ρόλο της αλόγιστης ανάπτυξης και από την άλλη την ελπίδα που δημιουργεί η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας.
Είναι ιδρυτικό μέλος, εταίρος και επίτροπος ιδρυμάτων, εταιρειών και ινστιτούτων για την προστασία του περιβάλλοντος και το μέλλον της βιοποικιλότητας.
Ενδεικτικά αναφέρω πως είναι επίτιμος αντιπρόεδρος του BirdLife International αλλά και Πρόεδρος του Πτηνολογικού Συνδέσμου Κύπρου, Εταίρος της Βασιλικής Γεωγραφικής Εταιρείας, επί επταετία Επίτροπος του Διεθνούς Ινστιτούτου για την Τροπική Γεωργία (International Institute of Tropical Agriculture) και του Ταμείου για το Ατλαντικό Βροχόφιλο Δάσος της Βραζιλίας (Brazilian Atlantic Rainforest Trust).
Για το πολύπλευρο έργο του έχει τιμηθεί από πλήθος ιδρυμάτων ανά τον κόσμο. Και πάλι ενδεικτικά αναφέρω πως είναι Επίτιμος Διδάκτωρ των Πανεπιστημίων Jos και Abeokuta της Νιγηρίας, του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, του Κρατικού Πανεπιστημίου Ανθρωπιστικών Σπουδών Μαριουπόλεως της Ουκρανίας και επί τιμή Πρόξενος της Κυπριακής Δημοκρατίας στη Νιγηρία από τον Απρίλιο του 1990.
Το 2004 παρασημοφορήθηκε με τα παράσημα Commander of the Order of the British Empire in the Queen’s Birthday Honours List, Order of “Madarski Konnik” από τον Πρόεδρο της Βουλγαρίας και Ukranian Order ‘For Merit’. Ο Πρόεδρος της Ιταλικής Δημοκρατίας τού απένειμε πέρυσι τον τίτλο του Ανώτερου Ταξιάρχη του Τάγματος του Άστρου (Grande Ufficiale della Stella d’Italia). Επιπλέον, είναι και επίτιμος δημότης της πόλεως Νεσέμπαρ (στα ελληνικά, Μεσημβρία) της Βουλγαρίας.
Επιτρέψτε μου στο σημείο αυτό να παραθέσω επιγραμματικά ένα μικρό μόνο μέρος των δραστηριοτήτων του Ιδρύματος Α.Γ. Λεβέντη, υπό την καθοδήγηση του τιμώμενου.
- Ενίσχυση αρχαιολογικών ερευνών σε Κύπρο και Ελλάδα.
- Έργα συντήρησης αρχαίων, βυζαντινών και νεότερων ελληνικών μνημείων.
- Ίδρυση και ενίσχυση μουσείων και βιβλιοθηκών σε Κύπρο και Ελλάδα, όπως το Μουσείο του Παγκυπρίου Γυμνασίου και το Μουσείο Βυζαντινής Κληρονομιάς Παλαιχωρίου. H Πινακοθήκη Α. Γ. Λεβέντη (2014) και το Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο καθιστούν τη Λευκωσία ευρωπαϊκό καλλιτεχνικό και εκπαιδευτικό κέντρο.
- Ανάλογες δράσεις και σε άλλες περιοχές άνθισης του ελληνισμού, όπως η ανακαίνιση του Αρχαιολογικού Μουσείου Οδησσού, η Νεοελληνική Βιβλιοθήκη «Κ. Λεβέντης» στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Ανθρωπιστικών Σπουδών Μαριουπόλεως στην Ουκρανία και η Νεοελληνική Βιβλιοθήκη στο Πανεπιστήμιο Βελιγραδίου.
- Ενίσχυση σημαντικών και μεγάλων εκθέσεων για το Βυζάντιο σε Λονδίνο, Νέα Υόρκη και αλλού.
- Αναστηλώσεις εκκλησιαστικών μνημείων, συντήρηση τοιχογραφιών, εικόνων, χειρογράφων και κειμηλίων.
- Ίδρυση εικονοσκευοφυλακείων και αποκατάσταση πολλών ιστορικών μονών και εκκλησιών στην Κύπρο και στην Ελλάδα, αλλά και σε βυζαντινούς ναούς σε άλλες χώρες, όπως στον Άγιο Γεώργιο των Ελλήνων στη Βενετία, στον κοιμητηριακό ναό της Μονής Παναγίας Πετριτζονιτίσσης (Μπασκόβου) στη Βουλγαρία, στην Παλαιά Μητρόπολη στο Νεσέμπαρ, στη μονή Αγίου Νικολάου στην Donja Satornja στη Σερβία και στον Άγιο Ιωάννη στο Μπέλγκοροντ της Ουκρανίας.
- Παρόμοιες δράσεις και στη Μεγάλη του Γένους Σχολή του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, τον ελληνικό καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας στο Λονδίνο, του Αγίου Στεφάνου στο Παρίσι, την Ορθόδοξη Εκκλησία της Εσθονίας, το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής, τη μητρόπολη Μέμφιδος στη Νιγηρία και την αρχιεπισκοπή Κένυας και Ειρηνούπολης.
- Ενίσχυση ερευνητικών προγραμμάτων και διεθνείς συνεργασίες με φιλανθρωπικές οργανώσεις που στηρίζουν ιατρικά και φιλανθρωπικά προγράμματα στη Βρετανία, τη Νιγηρία, την Γκάνα, τις ΗΠΑ και τη Βουλγαρία.
- Ενίσχυση Πανεπιστημίων στην Κύπρο, την Ελλάδα, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιρλανδία, τη νότια και ανατολική Ευρώπη, τη Νιγηρία και την Γκάνα, ιδίως σε αντικείμενα σχετικά με τον ελληνικό πολιτισμό.
- Χορηγία πανεπιστημιακών εδρών σε σημαντικά ακαδημαϊκά ιδρύματα, όπως: η Έδρα Ελληνικού Πολιτισμού Α. Γ. Λεβέντη στο Πανεπιστήμιο Cambridge, η έδρα Κυπριακών Σπουδών Α.Γ. Λεβέντη στο Πανεπιστήμιο Anahuac του Μεξικού, η θέση λέκτορα στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών και Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Exeter, η θέση λέκτορα για τη διδασκαλία και έρευνα του Βυζαντίου στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου και η θέση λέκτορα για τον ελληνικό πολιτισμό στο Trinity College του Δουβλίνου.
Οι εκδόσεις και μόνο του Ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντη έως σήμερα αριθμούν 137 τίτλους.
Πέραν του αξιοθαύμαστου έργου στο χώρο των ανθρωπιστικών σπουδών, η Σχολή Θετικών και Εφαρμοσμένων Επιστημών τιμά σήμερα τον Τάσσο Λεβέντη πρωτίστως για το έργο που έχει και συνεχίζει να προσφέρει στον τομέα της διατήρησης της βιοποικιλότητας και της προστασίας του περιβάλλοντος.
Έχοντας ως οδηγό τη βαθιά αγάπη που τρέφει ο τιμώμενος για τη φύση, με ομολογουμένως ιδιαίτερη αδυναμία στην ορνιθοπανίδα, το Ίδρυμα Α.Γ. Λεβέντη έχει να επιδείξει τουλάχιστον εξίσου σπουδαίο έργο και στο χώρο αυτόν.
Ενδεικτικά, πάντα, θα αναφέρω την αμέριστη υποστήριξη που προσφέρει εδώ και πολλά χρόνια στην Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, ενισχύοντας πολλά προγράμματά της και κατασκευάζοντας και συντηρώντας τη λειτουργία του πρωτοποριακού Ορνιθολογικού Σταθμού στα Αντικύθηρα, την ενίσχυση της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης Terra Cypria, την ποικιλότροπη στήριξη του BirdLife International και του WWF Ελλάς, του Δασικού Κολλεγίου Κύπρου, καθώς και του Εθνικού Πάρκου της Λίμνης Κερκίνης. Κεντρικός είναι επίσης ο ρόλος του στη λειτουργία του Πτηνολογικού Συνδέσμου Κύπρου, με ιδιαίτερη έμφαση στην καταπολέμηση της παράνομης παγίδευσης πτηνών.
Βέβαια, η πέραν των ελληνικών συνόρων διάσταση δεν θα μπορούσε να λείπει και από την περιβαλλοντική δράση του, ή μάλλον ιδίως από αυτή, καθώς η φυσική μας κληρονομιά δεν γνωρίζει σύνορα.
Εξαιρετικής σπουδαιότητας είναι η βοήθεια που προσφέρει στην περιβαλλοντική οργάνωση A Rocha Kenya, καθώς και η ίδρυση του AP Leventis Ornithological Research Institute στη Νιγηρία, γνωστό ως APLORI, το οποίο συνεργάζεται με το Πανεπιστήμιο Jos, και από το οποίο έχουμε ήδη δεχθεί έναν απόφοιτο ως υποψήφιο διδάκτορα στο Τμήμα μας.
Επίσης, προσφέρει στήριξη στην μεγάλης οικολογικής αξίας προστατευόμενη περιοχή REGUA της Βραζιλίας, με αγορά γης και κατασκευή κτηρίων για φιλοξενία ερευνητών και επισκεπτών.
Ο κ. Λεβέντης είναι πάντα πρόθυμος να ενισχύσει ποικίλες ερευνητικές δραστηριότητες που στοχεύουν στην κατανόηση και προστασία της βιοποικιλότητας. Εδώ οφείλω να επισημάνω με ιδιαίτερη ικανοποίηση πως η ανάπτυξη της κατεύθυνσης της οικολογίας και της βιοποικιλότητας στο Τμήμα μου δέχθηκε σημαντική ώθηση και στήριξη από τον Τάσσο Λεβέντη.
Πρωτεύουσα σημασία για τον ακαδημαϊκό χώρο έχει επιπλέον και η χρηματοδότηση ερευνητικών προγραμμάτων αλλά και υποτροφιών σε Κύπριους και Ελλαδίτες φοιτητές, από τις οποίες έχουν ευεργετηθεί πολυάριθμοι δικαιούχοι μέχρι σήμερα.
Και, τέλος, δεν είναι δυνατόν να μην αναφερθώ στο διαρκές, ειλικρινές ενδιαφέρον και την πολύπλευρη στήριξη που προσφέρει ο τιμώμενος στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, όπως αποδεικνύεται εξάλλου και από τη θέση του ως Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου του.
Είναι βέβαιο πως ο Αναστάσιος Λεβέντης, με τον σεμνό αλλά επίμονο και λεπτολόγο χαρακτήρα του, μεταδίδει το ήθος, τις αξίες και την αγάπη για τον άνθρωπο και τη φύση και στις επόμενες γενιές της οικογένειας, στα τρία παιδιά του και τα δύο, μέχρι σήμερα, εγγόνια του, ώστε η σπουδαία κληρονομιά που δημιουργεί καθημερινά να έχει διάρκεια και στο απώτερο μέλλον.
Πριν παραδώσω το βήμα για την αναγόρευση του τιμώμενου, θα μου επιτρέψετε μια πολύ σύντομη προσωπική παρέκβαση. Η σημερινή ανακήρυξη είναι για μένα μια ευκαιρία να ευχαριστήσω δημόσια τον Τάσσο Λεβέντη για ένα κομβικό κομμάτι της ακαδημαϊκής μου σταδιοδρομίας, κάτι που φυσικά δεν το γνωρίζει ο ίδιος. Η πρώτη μου αποστολή για έρευνα στο πεδίο αφορούσε τη μελέτη της βιοποικιλότητας των βραχονησίδων του Αιγαίου με επικεφαλής τον επιβλέποντα της διδακτορικής διατριβής μου, και παρεμπιπτόντως Κύπριο, Καθηγητή Μωϋσή Μυλωνά, η οποία και χρηματοδοτείτο από το Ίδρυμα Α.Π. Λεβέντη! Πρέπει να επισημάνω, εδώ, πως ήταν η πρώτη φορά που ένα μη κρατικό κοινωφελές ίδρυμα χρηματοδοτούσε βασική έρευνα στην Ελλάδα.
Μάλιστα, κατά τη μελέτη του υλικού που συλλέξαμε τότε από τις βραχονησίδες, προέκυψε μεταξύ άλλων κι ένα νέο για την επιστήμη είδος σαύρας, το οποίο περιέγραψαν συνάδελφοί μου πριν από λίγα χρόνια, δίνοντάς του το όνομα Podarcis levendis προς τιμήν του Ιδρύματος, τιμή που στο χώρο της βιολογίας θεωρείται πολύ μεγάλη, αρκεί να σκεφτεί κανείς πως ένα ενδημικό είδος, μια σημαντική συνιστώσα της βιοποικιλότητας, θα φέρει το όνομα αυτό για δεκαετίες, ίσως και για αιώνες ή και περισσότερο.
Ελπίζω πως η πολύ συνοπτική αυτή αναφορά στη ζωή και το έργο του τιμώμενου κατάφερε να σκιαγραφήσει με ικανοποιητικό τρόπο το βαθύ αποτύπωμα ανθρωπισμού και περιβαλλοντικής ευαισθησίας που αφήνει στον τόπο μας και σε ολόκληρο τον πλανήτη ο κ. Αναστάσιος Παύλος Λεβέντης.
Πανάξιος, λοιπόν, της τιμής εκ μέρους του Πανεπιστημίου Κύπρου.