Στοιχεία συγκρότησης της αρτιγέννητης χριστιανικής Εκκλησίας, όπως αυτή διαμορφώθηκε στην πορεία, βρίσκει κανείς, εκτός από τα βιβλικά κείμενα, στους λεγόμενους απολογητές και συγγραφείς. Γνωστότεροι είναι ο φιλόσοφος και μάρτυρας Ιουστίνος, ο οποίος, ανάμεσα σ' άλλα, περιγράφει τις λατρευτικές συνήθειες των Χριστιανών της πρώιμης εκκλησίας, καθώς επίσης και ο συγγραφέας της προς 'Διόγνητον επιστολής' στην οποία διαγράφονται συνοπτικά τα χαρακτηριστικά των πιστών και ο τρόπος με τον οποίο πολιτεύονται μέσα στον κόσμο.
Όπως αναγράφεται στο αρχαιότατο αυτό κείμενο, «Οι Χριστιανοί δεν διακρίνονται από τους άλλους ανθρώπους, ούτε από τον τόπο που κατοικούν, ούτε από τη γλώσσα, ούτε από τα έθη τους. Δεν έχουν ιδιαίτερες πόλεις, ούτε δική τους γλώσσα. Η θρησκεία τους δεν επινοήθηκε από ανθρώπινο μυαλό, ούτε την εγκαθίδρυσε φροντίδα πολυπραγμόνων ανθρώπων, ούτε ακολουθούν ανθρώπινα διδάγματα,  όπως μερικοί φιλοσοφούντες. Κατοικούν σε πόλεις ελληνικές και βάρβαρες, όπου έτυχε ο καθένας τους, ακολουθώντας τις τοπικές συνήθειες και στο ντύσιμο και στο φαγητό και σε όλα. Όμως ο βίος τους ξεχωρίζει και τους φανερώνει θαυμαστούς, ξένους, παράδοξους. Έχουν πατρίδα μα είναι πάροικοι. Σε όλα συμμετέχουν ως πολίτες, και τα υπομένουν σαν ξένοι. Κάθε ξένος τόπος είναι πατρίδα τους, και κάθε πατρίδα ξένος τόπος. Τεκνοποιούν, αλλά ποτέ δεν απορρίχνουν τα παιδιά τους. Μέσα στη σάρκα βρίσκονται, αλλά δεν ζουν κατά σάρκα. Υπακούουν στους νόμους, και με τη ζωή τους νικάνε τους νόμους. Στη γη περνούν τις μέρες τους, αλλά στον ουρανό πολιτεύονται. Όλους τους αγαπούν, και υπό πάντων διώκονται. Κανείς δεν τους γνωρίζει, και όλοι τους κατακρίνουν. Πτωχεύουν και πλουτίζουν πολλούς. Στερούνται απ'  όλα και σε όλα περισσεύουν. Ατιμάζονται και η ατιμία τούς δοξάζει. Βλασφημούνται και δικαιώνονται. Λοιδορούνται και ευλογούν. Υβρίζονται και τιμούν τους υβριστές. Κάνουν το καλό και τιμωρούνται ως κακοποιοί. Τούς κτυπούν και αυτοί χαίρονται παίρνοντας ζωή. Και όσοι τους μισούν δεν μπορούν να εκφράσουν την αιτία της έχθρας τους».
Παρόλο που και τα δύο κείμενα περιγράφουν την Εκκλησία σε περιόδους που αφίστανται από την εν χρόνω φανέρωσή της (2ος μ.Χ. αιώνας) εν τούτοις αντικατοπτρίζουν μια πραγματικότητα που ουδόλως διαφοροποιείται από την αρχική της εικόνα.

Αλέξης Αλεξάνδρου
Δρ. Θεολογίας