Δημοσιεύτηκε: Αύγουστος 11. 2014 08:41
Λευκωσία: Η προσωνυμία «Χερσόνησος των Αγίων», που έχει δοθεί στην Καρπασία, δεν είναι τυχαία ούτε σχήμα λόγου. Στην περιοχή έζησαν ασκητές, πολλοί από τους οποίους είναι Άγιοι της Εκκλησίας Κύπρου, με κορυφαίο τον Άγιο Φίλωνα, πρώτο Επίσκοπο Καρπασαίων.
Τόπος πολύπαθος, ιδιαίτερα μετά το 1974, η Καρπασία είναι ένας χώρος καταπληκτικός τόσο για το περιβάλλον της όσο για την ιστορία της από το 7000 π.Χ. Στην περιοχή της Καρπασίας σώζονται σπουδαίες βασιλικές και πέραν των 270 ναών.
Ορισμένους από αυτούς παρουσιάζει στο φωτορεπορτάζ του «Φ».
Η περιδιάβασή μας αρχίζει από το ναό του Αγίου Φίλωνα στο Ριζοκάρπασο, κτίσμα μεταξύ 11ου-12ου μ.Χ αιώνα, ο οποίος οικοδομήθηκε στα θεμέλια παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 5ου αιώνα. Στον μισοερειπωμένο ναό, που δεσπόζει σε αρχαίο ρωμαϊκό λιμάνι έκανε για πρώτη φορά ανασκαφές το 1934 η Αγγλίδα αρχαιολόγος Τζόαν Τέιλορ.
Πριν από την τελική εισβολή ο ναός αναστηλώθηκε σε ικανοποιητικό βαθμό από το Τμήμα Αρχαιοτήτων. Η ανέγερση της παλαιοχριστιανικής βασιλικής φαίνεται ότι ήταν έργο του Αγίου Φίλωνα.
Ο σημερινός ημιερειπωμένος ναός ανήκει στον τύπο του εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλο.
Είναι τρίκλιτος με τρεις αψίδες και καλύπτει μόνο το κεντρικό και το νότιο κλίτος του πρωτοβυζαντινού ναού. Ο τρούλος έχει καταστραφεί και οι τοίχοι είναι από πωρόλιθους. Έξω από τον ναό αποκαλύφτηκαν μεσαιωνικοί τάφοι του 13ου και 14ου αιώνα και βρέθηκαν βυζαντινά νομίσματα του 6ου αιώνα. Νοτιοδυτικά του Αγίου Φίλωνα στην τοποθεσία «Τσάμπρες» βρίσκονται ωραίοι λαξευτοί τάφοι, οι οποίοι ανασκάφτηκαν το 1983 από την Τεϊλορ.
Η Παναγία Αφέντρικα
Μερικά χιλιόμετρα ανατολικά του Αγίου Φίλωνα βρίσκεται μια άλλη μισοκατεστραμμένη βασιλική, η Παναγία η Αφέντρικα.
Στην περιοχή, όπου είναι η εκκλησία, ήταν η μεσαιωνική πόλη Ουρανία που καταστράφηκε στις αραβικές επιδρομές τον 8ο και 9ο αιώνα και αργότερα τον 13ο αιώνα από πειρατικές επιδρομές. Οι κάτοικοι της πήγαν στο εσωτερικό και έκτισαν την κωμόπολη του Ριζοκαρπάσου.
Η Παναγία Αφέντρικα ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης θολωτής βασιλικής με τρεις ημικυκλικές αψίδες.
Σήμερα σώζονται τμήματα του νοτίου κλίτους και τμήματα των τριών ημικυκλικών αψίδων. Η βασιλική ήταν πολύ μεγάλου μεγέθους με μήκος 25 μέτρα και πλάτος 15 μέτρα και πρέπει να χτίστηκε πάνω στα ερείπια παλαιότερης βασιλικής.
Εξωτερικά, στη βόρεια πλευρά βρίσκεται στο έδαφος μικρή λίθινη πλάκα με σκαλισμένη την μορφή γυναίκας, που έχει υψωμένα τα χέρια.
Σε μικρή απόσταση από τη βασιλική σώζονται υπολείμματα ελαιοτριβείου.
Κοντά στην Παναγία Αφέντρικα ο αρχαιολόγος Χοργκάρφ είχε εντοπίσει δυο τεχνικά σπήλαια στη βόρεια πλευρά του βράχου, που βρισκόταν το ιερό της Αφροδίτης. Δεν κατάφερε να μπει μέσα σε αυτά, μπόρεσε όμως να δει ότι οι οροφές ήταν μαυρισμένες από καπνό και υπέθεσε ότι εκεί ζούσαν ερημίτες.
Απέναντι από την Παναγία Αφέντρικα υπάρχει μια άλλη θολωτή βασιλική, που ονομάζεται Ασώματος. Είναι μικρότερη της προηγούμενης, αλλά διατηρείται σε καλύτερη κατάσταση.
Είχε τρία κλίτη με τρεις ημικυκλικές αψίδες και σήμερα σώζεται το νότιο κλίτος και ένα μέρος του κεντρικού και του βόρειου.
Το 1966 και το 1972 έγιναν αναστηλωτικά έργα από το Τμήμα Αρχαιοτήτων. Ο σωζόμενος ημικατεστραμμένος ναός ήταν χτισμένος πάνω σε παλαιότερη βασιλική. Και οι δύο ήταν ξυλόστεγες.
Το 1961, σύμφωνα με τον εκπαιδευτικό Χρίστο Καουσιάνη, πρόσφυγα από το Ριζοκάρπασσο, βρέθηκε στην Εκκλησία πάνω σε μάρμαρο επιγραφή του 2ου αιώνα π.Χ., στην οποία αναφέρεται ότι ο θεός Σάραπις και η Ίσιδα λατρεύονταν στην Ουρανία.
Ο Ναός του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου
Βρίσκεται δυτικά από την Παναγία Αφέντρικα. Είναι βυζαντινός ναός μονόκλιτος με τρούλο και δυο ημικυκλικές αψίδες. Σήμερα σώζονται ο βόρειος τοίχος, τμήμα του νότιου τοίχου, το βορειοανατολικό τμήμα του θόλου, ο βόρειος τοίχος, η βόρεια και νότια αψίδα.
Πηγαίνοντας από το Ριζοκάρπασσο προς τον Άγιο Φίλωνα και πίσω από τον ναό της Αγίας Τριάδας βρίσκεται μέσα στα χωράφια ο μεσαιωνικός ναΐσκος της Αγίας Μαύρας.
Είναι μονόκλιτη θολωτή εκκλησία με δάπεδο στρωμένο με λίθινες πλάκες, ενώ προηγουμένως πρέπει να είχε μωσαϊκό από λευκό κίτρινο και μαύρο μάρμαρο.
Η εκκλησία της Αγίας Μαύρας ξεχωρίζει από τις εκκλησίες του Ριζοκαρπάσου για τη διακόσμησή της με ωραίες τοιχογραφίες. Δυστυχώς, αυτές που διασώζονται έχουν υποστεί μεγάλη φθορά από την εγκατάλειψη και τις καιρικές συνθήκες.
Από τις σωζόμενες τοιχογραφίες ξεχωρίζει αυτή της Πλατυτέρας, η οποία είναι ολόσωμη. Επίσης αξιόλογες τοιχογραφίες είναι αυτές της Ανάληψης , της Κοίμησις της Θεοτόκου και του Αγίου Γεωργίου. Οι τοιχογραφίες χρονολογούνται στο 12ο αιώνα. Τούρκοι αρχαιοκάπηλοι έκλεψαν εικόνες και άλλα αντικείμενα από την εκκλησία.
Η βασιλική της Αγίας Τριάδας
Σημαντικότατο μνημείο της Καρπασίας είναι η τρίκλιτη βασιλική της Αγίας Τριάδας Γιαλούσας, με τρεις προεξέχουσες ημικυκλικές αψίδες με νάρθηκα και αίθριο δυτικά. Χρονολογείται γύρω στο 425 μ.Χ.
Το δάπεδο των κλιτών, όπως και του νάρθηκα καλυπτόταν με σημαντικά γεωμετρικά και μερικά εικονιστικά ψηφιδωτά του 5ου και 6ου αιώνα.
Στην Αγία Τριάδα σώζεται βαπτιστήριο με σταυρόσχημη κολυμβήθρα όμοιο με αυτό της βασιλικής του Αγίου Επιφανίου στην Σαλαμίνα. Η βασιλική Αγίας Τριάδας στην Καρπασία για πολλά χρόνια μετά το 1974 χρησιμοποιείτο ως μάντρα για αιγοπρόβατα. Σήμερα είναι αρχαιολογικός χώρος.
Στην Αγία Τριάδα της Γιαλούσας βρίσκεται ο μονόχωρος καμαροσκεπής ναός της Αγίας Παύλας, όπου είναι και ο υπόγειος τάφος της. Ο ναός χρονολογείται στην εποχή της λατινοκρατίας και σώζεται παράσταση έφιππου Αγίου, πιθανόν του Αγίου Γεωργίου.
Το Σπήλαιο της Αγίας Φωτούς και η Παναγιά Κυρά
Επόμενος σταθμός από τη Γιαλούσα το χωριό Άγιος Ανδρόνικος. Εδώ βρίσκεται το σπήλαιο της Αγίας Φωτεινής της Καρπασίτιδας, γνωστής και ως Αγία Φωτού. Έζησε κατά την πρώιμη μάλλον βυζαντινή εποχή. Έζησε ασκητικά σε ένα λαξευτό υπόγειο σπήλαιο μέσα στο σημερινό χωριό Άγιος Ανδρόνικος.
Το σπήλαιο, που διατηρείται σε εξαίρετη γενικά κατάσταση μέχρι και τις μέρες μας, πιθανόν, σύμφωνα με τον αρχιμανδρίτη Φώτιο Ιωακείμ, ειδικό στην κυπριακή αγιολογία, να προϋπήρξε της Αγίας Φωτεινής, και ίσως παραπέμπει σε πρωτοχριστιανικούς ή και πρωτοβυζαντινούς χρόνους. Σ\' αυτό, σημειώνει, υπάρχουν εσωτερικές προεκτάσεις, υπό μορφή σηράγγων, διασώζονται δε και λαξευμένες εσοχές στα τοιχώματα για την τοποθέτηση λύχνων.
Η περιδιάβαση τελειώνει στην Παναγία της Κυράς, ανάμεσα στα χωριά Λειβάδια και Κώμη Κεπήρ.
Πρόκειται για μια σταυρόσχημη καμαροσκέπαστου τύπου βυζαντινή εκκλησία, που χρονολογείται στον 12ο αιώνα, αλλά διαθέτει κομμάτια από ψηφιδωτό της Παναγίας του 7ου αιώνα, πράγμα που μαρτυρεί ότι υπήρχε μια παλαιότερη εκκλησία και η σημερινή ανοικοδομήθηκε αργότερα.
Η εκκλησία της Παναγίας της Κυράς ήταν γεμάτη με βυζαντινές τοιχογραφίες, αλλά σχεδόν όλες έχουν καταστραφεί από τους Τούρκους.
Γύρω από την εκκλησία υπάρχουν και ερείπια αρχαίας πόλης, η οποία χρονολογείται από την ελληνιστική περίοδο. Η εκκλησία είναι στα πρόθυρα της κατάρρευσης και χρήζει άμεσης συντήρησης.
Στο ψηφιδωτό του 7ου αιώνα εικονιζόταν η Θεοτόκος μέσα σε χρυσό φόντο όρθια, με τα χέρια υψωμένα σε δέηση και χωρίς τον Χριστό. Σώζονταν, επίσης, ελάχιστα τμήματα τοιχογραφιών.
Οι Τούρκοι έκαψαν το ξυλόγλυπτο εικονοστάσιο του 1957-1958 και κατέστρεψαν το ψηφιδωτό και τις τοιχογραφίες το 1982. Εξάλλου, με βάση τα σπαράγματα που σώζονται, εκτιμάται ότι στον τρούλο υπήρχε παράσταση του Χριστού Παντοκράτορα.
Σήμερα η Καρπασία, η «Χερσόνησος των Αγίων», έχει ακόμα μεγαλύτερη σημασία: Είναι η μόνη περιοχή της κατεχόμενης Κύπρου όπου η Ορθοδοξία, λόγω της παρουσίας των ηρωικών εγκλωβισμένων, παραμένει ζωντανή!
Του Δημοσιογράφου Αριστείδη Βικέτου
Πηγή: Εφημερίδα «Φιλελεύθερος».
