Δημοσιεύτηκε: Μάϊος 18. 2010 16:47
Το έργο των δύο αυτών μεγάλων αγίων της Εκκλησίας είναι πολυσχιδές. Την εποχη εκείνη, κατά την οποία οι καταδιωχθέντες χριστιανοί έβγαιναν σιγά-σιγά από τις κατακόμβες και είχαν ανάγκη τόσο από υλική, όσο και από πνευματική βοήθεια, οι δύο αυτοί Άγιοι της Εκκλησίας ανάλαβαν να υποστηρίξουν τους πιστούς και να συμβάλουν στο έργο της Εκκλησίας.
Η Αγία Ελένη
Η Αγία Ελένη γεννήθηκε στο Δρέπανο της Βιθυνίας (Γιάλοβα Μ. Ασίας) στα μέσα του 3ου αιώνα μ.Χ. Είκοσι περίπου χρόνια μετά τη γέννησή της, η Ελένη γνωρίστηκε με τον Κωνστάντιο Χλωρό, αξιωματούχο της Αυτοκρατορίας, τον οποίο παντρέυτηκε το 270, με βάση πρόνοια ειδικού νόμου, ο οποίος επέτρεπε το γάμο αξιωματούχων με γυναίκες λαϊκής καταγωγής. Ο Κωνστάντιος ήταν συγγενής του Κλαυδίου, ο οποίος βασίλευσε πριν από τον Διοκλητιανό. Ο Κωνστάντιος προσελήφθει στα ανάκτορα από τον Διοκλητιανό. Καρπός του γάμου της Ελένης και του Κωνστάντιου ήταν ο Κωνσταντίνος, ο μετέπειτα μονοκράτορας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, τον οποίο η Αγία Ελένη γέννησε στη Ναϊσσό της Μοισίας (Νίσσα Σερβίας).
Ο Κωνστάντιος, προκειμένου, να προβιβαστεί από τον Διοκλητιανό σε Καίσαρα Γαλατίας, Ισπανίας και Βρεττανίας ήλθε σε διάζευξη και νυμφεύθηκε τη Θεοδώρα ανεψιά του Μαξιμιανού. Τότε, η Αγία Ελένη μαζί με τον Κωνσταντίνο παρέμειναν υπό την επιτήρηση του Διοκλητιανού και στη συνέχεια του Γαλέριου, για να μπορούν να ελέγχουν τον Κωνστάντιο. Ωστόσο, η ανάληψη του Καισαρικού αξιώματος από τον Κωνστάντιο λειτούργησε ευνοϊκά για την Εκκλησία, αφού ακόμη και κατά την περίοδο των διωγμών, που εξαπέλυσε ο Διοκλητιανός, οι πιστοί σε αυτή την περιοχή δεν καταδιώχτηκαν. Επίσης, με την άνοδο του Χλωρού στο αξίωμα αυτό ανοίχθηκε ο δρόμος και για τον υιό του Κωνσταντίνο.
Η Αγία Ελένη επανήλθε στη δημόσια ζωή κατά την ανάδειξη του Κωνσταντίνου σε Καίσαρα το 306, οπότε ο Κωνσταντίνος την έφερε κοντά του στα Τρέβηρα και ακολούθως την πήρε μαζί του στη Ρώμη, όταν επρόκειτο να ανακηρυχθεί σε Αύγουστο. Η Αγία ανακηρύχθηκε σε Αυγούστα από τον Κωνσταντίνο, όταν αυτός παρέμεινε μονοκράτορας νικώντας τον Λικίνιο, για να την έχει κοντά του από αγάπη, αλλά και ως σύμβουλο και συνεργάτιδα. Αυτή η αγάπη και ο σεβασμός του Κωνσταντίνου προς την μητέρα του φάνηκε και με την ύψωση δύο στηλών στη μεγάλη πλατεία «Φόρος», η μία στο όνομα της Αγίας Ελένης και η άλλη στο όνομά του, και ανάμεσα τους ένας σταυρός, που έφερε την επιγραφή: «Εις Άγιος, εις Κύριος, Ιησούς Χριστός, εις δόξαν Θεού πατρός, Αμήν». Επίσης, για να την τιμήσει, έκοψε νομίσματα με τ' όνομα και τη μορφή της και μετονόμασε το Δρέπανο σε Ελενόπολη.
Ακόμη, μεταξύ άλλων, παραχώρησε στη μητέρα του το ανάκτορο στο Σεσσόριο του Λατερανού, όπου έκτισε μία εκκλησία, ώστε αυτή να μπορεί να επιτελεί φιλανθρωπικό και πνευματικό έργο. Στη συνέχεια, η Αγία Ελένη, με τη συγκατάθεση του Κωνσταντίνου, ανάλαβε η ίδια την ευθύνη της ανοικοδόμησης ναών και το κτίσιμο νέων εκκλησιών και ευαγών ιδρυμάτων σε όλη την επικράτεια της Αυτοκρατορίας. Ο ιστορικός Ευσέβιος αναφέρει σχετικά: «Ελένη Αυγούστα...ευσεβούς τεκμήρια διαθέσεως ίδρυσε».
Καίριος και κύριος σταθμός της ζωής της Αγίας Ελένης, λίγο πριν από την κοίμησή της, είναι η μετάβασή της στους Αγίους Τόπους, όπου, κατόπιν θεϊκού σημείου, βρήκε τον Τίμιο και Ζωοποιό Σταυρό του Κυρίου (326 μ.Χ.). Όταν έφθασε στα Ιεροσόλυμα, λοιπόν, καθ’ υπόδειξη του Αγίου Κυριάκου, που ήταν Εβραίος και τότε λεγόταν Ιούδας, αλλά και με βάση μία παράδοση που έλεγε ότι μετά την Αποκαθήλωση ο Τίμιος Σταυρός πετάχθηκε σε λάκκο, κοντά στον Γολγοθά, άρχισε αμέσως τις σχετικές έρευνες. Επειδή όμως επρόκειτο για υπέρογκη εργασία, οι έρευνες στράφηκαν στο μέρος εκείνο, όπου βλάστανε το λουλούδι βασιλικός, του οποίου η ευωδία ήταν έντονη. Ο χρονογράφος Γεώργιος μοναχός σημειώνει το γεγονός της ευρέσεως ως εξής: «Μαθών δε ο Επίσκοπος (Μακάριος), τα της Βασιλικής ελεύσεως...πάντας παρακάλεσε ησυχία να κάμουσι και σπουδαιοτέραν ευχήν υπέρ τούτου, στον Θεό προσέφερε... Τούτου δε γενομένου, ευθύς θεόθεν εδείχθη στον Επίσκοπο ο τόπος, όπου ο ακαθάρτου δαίμονος, ο ναός και το άγαλμα της Αφροδίτης υπήρχε. Τότε η βασίλισσα, πλήθος πολύ τεχνιτών και εργατών συγκέντρωσε και εκ βάθρων το αισχρό οικοδόμημα κατέστρεψε. Τούτου δε γενομένου, ανεφάνη το θείον Μνήμα, ο τόπος του κρανίου και τρεις καταχωμένοι σταυροί...Αμηχανία και θλίψη κατέλαβε την Βασίλισσα...Ο δε Επίσκοπος μετά πίστεως έλυσε την απορία...Γυναίκα άρρωστη, υπό πάντων απεγνωσμένη και τα λοίσθια πνέουσα, έφεραν μεταξύ των σταυρών...υπό τη σκιά του Τιμίου Σταυρού η ασθενούσα...ευθέως αναπήδησε, δοξάζουσα μετά μεγάλης φωνής τον Θεό...Η δε Βασίλισσα Ελένη, μετά χαράς μεγάλης παρέλαβε τον Σταυρό...και μέρος αυτού παρέδωσε στον Επίσκοπο της πόλεως» (Γεώργιος Μοναχός, Περί της ευρέσεως του σταυρού, 110.620-621). Επίσης, ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρει ότι στον Γολγοθά ανευρέθησαν τρεις σταυροί, από τους οποίους ο ένας διαγνώστηκε ότι ανήκει στον Ιησού Χριστό. Το Συναξάρι της εορτής της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού αναφέρει: «διαπορούσης δε της Βασιλίσσης (δηλ. της Αγίας Ελένης), τίς αν είη ο του Κυρίου Σταυρός, διά της εις θανούσαν γυναίκα χήραν θαυματουργίας δείκνυται· και ανέστη τη τούτου προσψαύσει· των δε λοιπών δύο σταυρών των Ληστών μηδέν εις τούτο ενδειξαμένων εις θαυματοποιΐας υπόδειγμα».
Μετά το σημείο αυτό της Χάρης, η Αγία Ελένη αποφάσισε να οικοδομήσει επί τόπου το ναό της Αναστάσεως, ένα ακόμη ναό επάνω από το Σπήλαιο της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ και άλλους δύο, ένα στο όρος της Αναλήψεως και ένα στο ορός Θαβώρ.
Κατόπιν, η Αγία Ελένη αναχώρησε για την Κωνσταντινούπολη, μεταφέροντας μαζί της τεμάχια του Τιμίου Ξύλου. Η Πρόνοια του Θεού, όμως, θέλησε όπως η Αγία να περάσει (και πάλι) από την Κύπρο μας. Έτσι αποβιβάστηκε νότια της νήσου, κοντά στο σημερινό Ζύγι. Η περιοχή στην οποία αποβιβάστηκε, υπήρχε ένα ποτάμι, το οποίο τότε ονομάστηκε βασιλοπόταμο, κοντά στο οποίο εναπόθεσε τους σταυρούς – κατά την παράδοση, επειδή οι τρεις σταυροί είχαν παραμείνει μαζί για πολλά χρόνια, τους αποσύνδεσε, έσμιξε τα ξύλα τους και τους ξαναέφτιαξε. Από το ξύλο του υποποδίου του σταυρού του Χριστού έφτιαξε, επίσης, ένα άλλο μικρό σταυρό.
Εκεί, εξαντηλμένη καθώς ήταν, η ογδοντάχρονη Αγία, έγειρε για να ξεκουραστεί λίγο, ώστε να μπορέσει να συνεχίσει την πορεία της προς την Κωνσταντινούπολη. Κατά τη διάρκεια του ύπνου της, όμως, ένας νέος με αγγελική μορφή της είπε: «Σεβαστή μου βασίλισσα, είμαι απεσταλμένος του Παναγάθου Θεού, για να σου εκφράσω το θέλημά Του. Όπως εκεί στα Ιεροσόλυμα έκτισες ναούς, για να δοξάζεται και να υμνείται ο Θεός, έτσι κι εδώ, σε τούτο το νησί το ευλογημένο, πρέπει να πράξεις το ίδιο. Να κτίσεις κι εδώ ιερό ναό, τον οποίο μάλιστα να θεμελιώσεις με το Τίμιο Ξύλο, για να προσκυνείται και να δοξάζεται στους αιώνες ο Σταυρός του Κυρίου από τους κατοίκους αυτού του τόπου. Εδώ θα ζουν Χριστιανοί μέχρι τη συντέλεια του κόσμου».
Η Αγία όταν ξύπνησε, διέταξε αμέσως να γίνει όπως ο λαμπρός εκείνος νέος της υπέδειξε. Ο ένας όμως από τους μεγάλους σταυρούς είχε εξαφανιστεί. Βέβαια ύστερα θεάθηκε στην κορυφή του βουνού Όλυμπος. Εκεί, λοιπόν, βρέθηκε το τίμιο ξύλο, το οποίο προς στιγμή είχε χαθεί. Τότε, η Αγία Ελένη με τους συνεργάτες της έκτισαν ναό τον οποίο εγκαινίασαν με το τίμιο Ξύλο και από τότε (327) το βουνό αυτό ονομάζεται Σταυροβούνι, όπου μέχρι σήμερα υπάρχει η ομώνυμη Ιερά Μονή.
Εκτός από την εκκλησία στο Σταυροβούνι, η Βασίλισσα διέταξε να κτιστεί ένας ακόμη ναός στην περιοχή της Τόχνης. Επίσης, παρέδωσε στην Εκκλησία Κύπρου μερικά άλλα τεμάχια Τιμίου Ξύλου και ένα τεμάχιο από τον άγιο Κάνναβο, με τον οποίον έδεσαν τα άχραντα χέρια του Κυρίου -και που σήμερα βρίσκεται στο Όμοδος-, αλλά και τμήμα από ένα Ήλο (καρφί).
Από την Κύπρο Αγία Ελένη αναχώρησε για την Βασιλεύουσα, όπου ο Μέγας Κωνσταντίνος υποδέχθηκε τον Τίμιο Σταυρό, τους τέσσερις Ήλους και την μητέρα του με κάθε λαμπρότητα. Σημειώνουμε ότι απ’αυτούς τους τέσσερις Ήλους, οι δύο τοποθετήθηκαν στο Στέμμα, το οποίο φορούσε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος.
Μία ακόμη παράδοση συνδέει την Αγία με την Κύπρο, σύμφωνα με την οποία η Βασίλισσα έφερε ένα καράβι γάτους, για να εξαλείψουν τις λεγόμενες κουφάδες (φίδια), που γέμισε το νησί, λόγω της ανομβρίας.
Πρέπει δε να σημειώσουμε ότι ενώ η Αγία Ελένη βρισκόταν στην Ανατολή, συνέβησαν διάφορα θλιβερά γεγονότα• ο θάνατος του εγγονού της Κρίσπου, το παιδί της πρώτης γυναίκας του Κωνσταντίνου Νινευίνας, αλλά και ο θάνατος της δεύτερής του γυναίκας Φαύστας, για λόγους που παραμένουν χωρίς ιστορική τεκμηρίωση. Αναφέρεται από τον Ρωμαίο ιστορικό, Βίκτωρα Σέξτο Αυρήλιο ότι η Φαύστα κατηγόρησε τον Κρίσπο πως επιχείρησε να την βιάσει, προκειμένου αυτή να προωθήσει τα δικά της τρία παιδιά. Έτσι, ο Κωνσταντίνος επέπληξε τον Κρίσπο και τον φυλάκισε, αλλά δεν βρέθηκε κάποια δική του απόφαση, η οποία να διατάζει όπως εκτελεστεί ο Κρίσπος (οπως κατηγορείται). Ωστόσο, η Αγία Ελένη επέπληξε τον Κωνσταντίνο για την πράξη του να φυλακίσει τον Κρίσπο.
Η Αγία Ελένη κομήθηκε ένα χρόνο μετά από το γυρισμό της στην Βασιλέυουσα, σε ηλικία 81 περίπου ετών (328-329).
Σήμερα, το μεγαλύτερο μέρος του Τιμίου Ξύλου φυλάγεται στην Ιερά Μονή Ξηροποτάμου στο Άγιο Όρος.
Ο Μέγας Κωνσταντίνος
Την εποχή που ο πατέρας του Κωνστάντιος υπηρετούσε στα Ανάκτορα, ο Κωνσταντίνος ευρίσκεται στην αυλή του αυτοκράτορα Διοκλητιανού στη Νικομήδεια, κατέχοντας το αξίωμα του Χιλίαρχου. Όταν όμως οι δύο Αύγουστοι, Διοκλητιανός και Μαξιμιανός παραιτούνται από τα αξιώματά τους, στο αξίωμα του Αυγούστου προάγονται ο Κωνστάντιος για τη Δύση και ο Γαλέριος για την Ανατολή. Όταν πεθαίνει ο Κωνστάντιος (306) ο στρατός της δύσης αναγνώρισε ως Αύγουστο τον Κωνσταντίνο.
Ο Κωνσταντίνος, λοιπόν, ανακηρύχθηκε σε Αύγουστο κατόπιν της νίκης του εναντίον του Μαξεντίου. Ήταν μία περίοδος, κατά την οποία ο Μαξέντιος, υιός του Μαξιμιανού, προέβαινε σε «έκπτυστα και αποτρόπαια και εναγή και βέβηλα» έργα καταδυναστεύοντας τους πολίτες. Γι’ αυτό και ο Κωνσταντίνος επιστράτευσε εναντίον του αριθημητικά πλεονεκτούντος Μαξεντίου. Ο ιστορικός Ευσέβιος, επί του προκειμένου αναφέρει ότι ο Κωνσταντίνος δεν γνώριζε καλά-καλά σε ποιόν ακριβώς Θεό να προσευχηθεί για να αντιμετωπίσει τον Μαξέντιο. Όταν, όμως, άρχισε να αναπέμπει παρακλήσεις, μετά το μεσημέρι φάνηκε στον ουρανό ένα σημείο• ήταν ο Σταυρός, με την επιγραφή «εν τούτῳ νίκα». Έτσι, έχοντας τη βεβαιότητα της θείας συμπαράστασης επιτίθεται εναντίον του Μαξεντίου, τον οποίο και κατατροπώνει και ελευθερώνει τους ρωμαίους πολίτες από την τυρρανία του.
Μετά τα γεγονότα αυτά, και ύστερα από θεία νεύση, οικοδομεί την Κωνσταντινούπολη στην περιοχή του Βυζαντίου και μεταφέρει την έδρα της Αυτοκρατορίας εκεί, και ταυτόχρονα φροντίζει να ενισχύσει ποικιλοτρόπως όλες τις περιοχές της αυτοκρατορίας. Αξιοσημείωτο γεγονός, μεταξύ άλλων, είναι η υπογραφή του διατάγματος των Μεδιολάνων το 313, το οποίο προέβλεπε να σταματήσουν οι διωγμοί και να αποφυλακισθούν οι πιστοί. Το διάταγμα υπογράφηκε με την ευκαιρία του γάμου του Λικινίου με την αδελφή του Κωνσταντία.
Επίσης, ο Κωνσταντίνος συμμετείχε ενεργά στις εξελίξεις που αφορούσαν στην αίρεση του Αρείου, αφού απέστειλε μέσω του σύμβουλού του, Όσιου, Επισκόπου Κορδούης, επιστολή στον Επίσκοπο Αλεξανδρείας Αλέξανδρο για το πρόβλημα που δημιουργούσε ο Άρειος, χωρίς ωστόσο να βελτιωθεί η κατάσταση. Γι’ αυτό, λοιπόν, αποφάσισε όπως συγκαλέσει Οικουμενική Σύνοδο, στη Νίκαια της Βιθυνίας το 325, η οποία και αποφάνθηκε ότι ο Άρειος διδάσκει αιρετικές απόψεις. Μετά το πέρας των εργασιών της Συνόδου ο ίδιος ο Κωνσταντίνος ανέλαβε την γνωστοποίηση των σχετικών αποφάσεων προς όλη την επικράτεια της Αυτοκρατορίας.
Ο Άρειος, όμως, και οι ομόφρονές του, φέροντες προσωπεία αδικημένων, παραπλάνησαν τον Κωνσταντίνο, ασκώντας την φιλολογική και φιλοσοφική τους τέχνη και έτσι τον έπεισαν ότι η διδασκαλία τους δεν αφίσταται από το δόγμα της Οικουμενικής Συνόδου. Αποτέλεσμα της επέμβασης αυτής του Αρείου ήταν η σύγκληση νέας συνόδου το 327 μ.Χ., η οποία ανακάλεσε τον Άρειο από την εξορία και αποκατέστησε τους ομοφρόνους του Επισκόπους Νικομηδείας Ευσέβιο και Νικαίας Θεόγνιο. Η ενέργεια αυτή προκάλεσε αντιδράσεις από πλευράς Ορθοδόξων, γι’αυτό, τόσο ο Αλεξανδρείας Αλέξανδρος, όσο και ο Μέγας Αθανάσιος δεν συμβιβάστηκαν με τις αποφάσεις της Συνόδου, παρόλο που ο Αυτοκράτορας απειλούσε με καθαίρεση. Ακολούθως, νέα Σύνοδος αιρετικών Επισκόπων, που συνήλθε στην Αντιόχεια το 330, καθαίρεσε και εξόρισε τον ο Άγιο Ευστάθιο, Επίσκοπο Αντιοχείας και στη συνέχεια, το 335, νέα Σύνοδος, στην Τύρο της Συρίας, επέβαλε την ποινή της καθαίρεσης στον Μέγα Αθανάσιο, ο οποίος, ως εκ τούτου, ζήτησε από τον Κωνσταντίνο να τον ακούσει. Ο Αυτοκράτορας στην αρχή δεν αποδέχτηκε να ακούσει τον Μεγάλο αυτό Πατέρα της Εκκλησίας, παρά μόνο όταν του είπε: «Δικάσει Κύριος ἀνὰ μέσον ἐμοῦ καὶ σοῦ».
Μετά την ακρόαση, και αφού ο Κωνσταντίνος κάλεσε όλους αυτούς που συμμετείχαν στη Σύνοδο της Τύρου, ο Ευσέβιος Νικομηδείας παρουσιάστηκε, με άλλο επιχείρημα ενώπιον του Αυτοκράτορα, αυτή τη φορά, θέτοντας το θέμα της δήθεν παρεμπόδισης της μεταφοράς σιταριού. Ο Αυτοκράτορας εξόρισε, τελικά, τον Μέγα Αθανάσιο στα Τρέβηρα της Γαλλίας, όμως δεν επικύρωσε την απόφαση της Συνόδου εκείνης και παράλληλα δεν προχώρησε σε αναπλήρωση της επισκοπικής έδρας της Αλεξάνδρειας. Το ζήτημα του Αρείου έλυσε την περίοδο εκείνη η Πρόνοια του Θεού, αφού την παραμονή της πανυγηρικής αναγνώρισης του Αρείου, αυτός απέθανε με φρικτό τρόπο ενώ βρισκόταν στο αποχωρητήριο.
Ο Μέγας Κωνσταντίνος δεν ονομάστηκε έτσι μόνο γιατί ήταν σπουδαίος και αήττητος μαχητής και έκανε μεγάλα έργα, αλλά και για τη μετάνοια που επέδειξε στη συνέχεια. Αφού βαπτίσθηκε, λοιπόν, είπε: «Νυν αληθεί λόγω μακάριον οιδ’ εμαυτόν, νυν της αθανάτου ζωής πεφάναι άξιον, νυν του θείου μετειληφέναι φωτός πεπίστευκα». Από τότε και μέχρι την ημέρα της κοιμήσεώς του το 337, σε προάστιο της Νικομήδειας, δεν ενδύθηκε βασιλικό μανδύα. Ή κοίμησή του σημειώθηκε εννέα χρόνια μετά την κοίμηση της μητέρας του σε ηλικία 63 ετών. Ήταν η ημέρα της εορτής της Πεντηκοστής, όπως αναφέρει ο ιστορικός Ευσέβιος.
Η μνήμη τους τελείται στις 21 Μαΐου.
Απολυτίκιον
«Πρώτος πέφηνας, εν Βασιλεύσι, θείον έδρασμα, της ευσεβείας, απ’ ουρανού δεδεγμένος το χάρισμα• όθεν Χριστού τον Σταυρόν εφανέρωσας, και την Ορθόδοξον πίστην εφήπλωσας. Κωνσταντίνε Ισαπόστολε, συν Μητρί Ελένη θεόφρονι, πρεσβεύσατε υπέρ των ψυχών ημών».
Παναγιώτης Θεοδώρου, Θεολόγος
